SERMAYE PİYASASI NEDİR ?

Finansal Sistem ve Unsurları

Sermaye piyasası, ekonomide finansal sistemi oluşturan unsurlardan biridir. Finansal sistem ise, tasarruf sahipleri ile fon ihtiyacı olan taraflar arasındaki fon alış verişini sağlayan kurumlar, finansman araçları, finans kurumları,bu kurumları düzenleyen ve denetleyen kurullardan oluşan yapıdır. Finansal sistemin başlıca görevi, piyasadaki mevcut tasarrufların en verimli yatırım alanlarına yönelmesini sağlamak ve fon alış verişi sırasında doğabilecek riskleri önlemek ve yönetmektir.

Finansal sistem, üç unusurdan oluşur; Bankacılık, sigortacılık ve sermaye piyasaları.

Sermaye Piyasasının Önemi

Sermaye piyasaları, fon sahibi kişilerin yani yatırımcıların birikimlerini, belli bir getiri beklentisi ile yatırım araçlarında değerlendirdiği piyasadır. Fon ihtiyacı olan kişiler ise, sermaye piyasasınını kullanarak, ihraç ettikleri hisse senedi veya borçlanma senetleri aracılığıyla finansman sağlarlar.

Ayrıca risk yönetimi yapmak isteyen bazı sektör mensubu yatırımcılar da, sermaye piyasalarında türev araçları kullanarak, hedge, arbitraj gibi yöntemlerle risklerini minimize edebilirler.

Risk yönetiminin yanı sıra, sermaye piyasası küçük tutarlarda tek başına ekonomiye yararlı olamayan  birikimlerin de borçlanma ve hisse senedi gibi menkul kıymetlere yatırılarak, yatırıma dönüşmesini sağlayan ve böylece ekonomiye hareketlilik getiren bir piyasadır.

Birincil Piyasa

Hisse senedi, tahvil vb menkul kıymetleri ihraç eden, fon ihtiyacı olanlar ile tasarruf sahibi olanların direkt karşılaştığı piyasadır. “Halka arz” bir birincil piyasa örneğidir. Halka arz olan şirket, finansman sağlamak amacıyla, hisse senedi ihraç eder ve tasarruf sahipleri de bu hisse senetlerine yatırım yaparak tasarruflarını değerlendirmiş olurlar.

İkincil Piyasa

Menkul kıymetlerin nakite çevrilmesinin sağlandığı piyasadır. İkincil piyasadaki menkul kıymetler daha önceden alım satıma konu olmuştur. İkincil piyasada, menkul kıymetler (hisse senedi, pay senedi, vadeli işlem sözleşmeleri, varantlar, opsiyonlar vb) aracı kurumlar aracılığıyla alınıp satılırlar. Direkt yatırımcılar ve ihraçcılar alım satım yapamaz. Kısaca ikincil piyasa, menkul kıymetlerin yatırımcılar arasında, aracı kurumlar vasıtasıyla el değiştirdiği piyasadır. İkincil piyasanın en organize örneği, menkul kıymet borsasıdır.

Sermaya Piyasasına Bağlı Kurumlar

Sermaye piyasasında gerçekleşen yatırım işlemlerinin, güvenli ve verimli şekilde devam edebilmesi için piyasada faaliyet gösteren kurumları denetleyen kurum Sermaye Piyasaları Kurulu’dur. Sermaye Piyasası Kurulu, sermaye piyasasını düzenleyen ve denetleyen kurumdur.

SPK’nın temel görevi piyasanın, kurallarını belirlemek, adil ve etkin çalışmasını sağlamak, ilgili kurumların belli kurallar çerçevesinde faaliyet göstermesini sağlamak ve yatırımcıların haklarını korumaktır.

Sermaye Piyasasında Faaliyet gösteren kurumlar şu şekildedir;

1. Borsa İstanbul

2. Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği (TSPAKB)

3. Takas Ve Saklama Bankası (Takasbank)

4. Aracı Kurum ve Bankalar (Yatırım Kuruluşları)

5. Halka Açık Şirketler

6. Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK)

7. Portföy Yönetim Şirketleri

8. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)

9. TCMB

10. Derecelendirme Şirketleri

11. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı

Sermaye Piyasası Araçları

Sermaye piyasasında yatırımcılar şu sermaye piyasası araçları ile yatırımlarını gerçekleştirirler;

1. Hisse (Pay) Senedi

2. Borsa Yatırım Fonu

3. Devlet Tahvili

4. Özel Sektör Tahvili

5. Özel Sektör Bonoları

6. Kira Sertifikalrı

7. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler

8. Varlık Teminatlı Menkul Kıymetler

9. Vadeli İşlemler Sözleşmeleri

10. Opsiyonlar

Sermaye piyasasında en sık işlem yapılan yatırım araçlarını kısaca açıklayalım;

Hisse (Pay) Senedi

Hisse senetleri anonim şirketler tarafından çıkarılan ve senedi alan yatırımcıya şirkete ortak olma hakkı tanıyan sermaye piyasası aracıdır. Hisse senedi yada pay senedi, sahibine ortaklık  hakkı sağladığı gibi, yönetimde oy kullanma ve kar payı alma gibi haklar da sağlar. Hisse senetleri organize borsalarda işlem görür. Ülkemizde halka açık anonim şirketlerin işlem gördüğü borsa Borsa İstanbul’dur.

Hisse senedine yatırım yapan yatırımcı iki türlü getiri sağlayabilir. Sermaye Kazancı ve Kar Payı.

Sermaye Kazancı, şirketin hisse senedi değerinin piyasadaki artışından elde edilen kazançtır. fakat sermaye kazancının garantisi yoktur. Pay senedinin değeri her zaman artacak diye bir şey yoktur, içinde bulununlan ekonomik, siyasal,politik hatta şirketin bulunduğu sektördeki koşullara göre de pay değeri azalabilir.

Kar Payı, hisse senedi alınan şirketin dönem boyunca elde ettiği kardan, hisse sahibi de ortak olarak payına düşen oran kadarını alır. Bu şekilde sağlanan getiri kar payı getirisidir.

Tahvil / Bono

Tahviller devlet yada özel sektörler tarafından borç almak için çıkarılan menkul kıymetlerdir. Tahvil sahibi, tahvili aldığı kuruluşun alacaklısı durumundadır. Tahvil yatırımında, yatırımcı sadece alacaklı olarak bulunur, hisse senedindeki gibi ilgili şirkete ortaklık vb. hakları bulunmaz.

Özel sektör şirketler tarafından çıkarılan tahviller “Özel Sektör Tahvil” olarak adlandırılır. Vadesi 1 yıldan az olanlara ise “Bono” denilmektedir.

Vadeli İşlemler

Belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikteki malı, kıymetli madeni, finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını ya da dövizi alma ya da satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir. Bu sözleşmelerde pozisyon alındığında takas merkezine başlangıç teminatı yatırılır. Sözleşmenin fiyatı gerilerse, sürdürme teminatı da yatırmak gerekebilir.

Vadeli işlemlerde kaldıraç kullanıldığı için düşük teminat miktarlarıyla büyük işlem hacimlerinde yatırım yapılabilir. Tıpkı forex piyasasında da olduğu gibi kaldıraç kullanmanın avantajları olduğu gibi risk arttırıcı bir etkisi de vardır.

Vadeli işlemler ile forex piyasasının farkı ise, forex piyasasında spot fiyatlar üzerinden işlem yapılır. Kar zarar anında gerçekleşir. işlemler anlıktır ve istenilen her an kapatılabilir. Vadeli işlemlerde ise, önceden belirlenen bir miktar ve fiyat üzerinden geleceğe dair, belirlenen sözleşme tarihine göre tahminlerde bulunulur.